Sanie to pierwsza myśl, jaka kojarzy nam się z niemowlakiem. Idealna sytuacja byłaby taka, że po porodzie dziecko jest przystawiane do piersi i od razu następuje niesamowite połączenie, nikt wtedy nie zastanawiałby się jak to się dzieje. Po prostu! A nieidealna sytuacja? Następuje wtedy, gdy przedłużana jest sytuacja przystawienia do piersi, wynikająca z wielu przyczyn medycznych, nieprawidłowości w jamie ustnej, budowa sutka, do tego dochodzi ogromny stres ze strony rodziców. To dla nich zupełnie nowa rzeczywistość i nie uważam, że do tej sytuacji można się w jakiś sposób przygotować, a nie zawsze sytuacje opisywane w niejednym poradniku dla przyszłych rodziców się sprawdzają. Ale pewnie za sprawą tych “nieidealnych” sytuacji zaczęto to badać i dlatego dziś już tyle wiem na temat ssania: jak to się dzieje, jakie mięśnie biorą udział w procesie, który ośrodek jest odpowiedzialny i wiele innych ważnych aspektów, bez których ssanie by się nie mogło odbyć.
Ssanie = triada = ssanie – oddychanie – połykanie
Niejednokrotnie na licznych wykładach punktem zwrotnym w połączeniu tej, jakże ważnej triady, było ukończenie przez niemowlę 32 tygodnia, aby mogła zaistnieć. Powtarzano, że gdy dziecko ukończy ten magiczny tydzień jest już gotowe, aby poradzić sobie w połączeniu ssania-oddychania-połykania. Konsultując wielokrotnie niemowlaki do 4 miesiąca skorygowanego, mało które zaczęło ssać odżywczo z dniem ukończenia 32 tygodnia. Jak to? A no tak, że najważniejsze w tym wszystkim jest dziecko, jego potrzeby na tu i teraz. Jego stan wydolnościowy i funkcjonalny. To są tylko ramy, ale musimy zapamiętać, że każde dziecko jest inne i indywidualnie synchronizuje się do umiejętności prymarnych. Nieodzownymi elementami, w tym stają się ustabilizowane parametry medyczne przede wszystkim wydolność oddechowa i krążeniowa. To one są punktem zwrotnym, aby niemowlak mógł rozpocząć łączenie ssania z oddychaniem i połykaniem. Więc 32 tydzień może, ale i nie musi być punktem zwrotnym. Najczęściej to czas, kiedy niemowlak przebywa na oddziale szpitalnym, gdzie jest pod dobrą opieką. Jego stan jest na bieżąco monitorowany i celem personelu medycznego jest przede wszystkim zapewnienie dobrostanu, czego efektem będzie nabywanie nowych kompetencji przez dziecko, gdzie początkowo może być nauka ssania nieodżywczego (NNS) lub nauka od razu ssania odżywczego (NS).
Ssanie jest odruchem
Odruch, czyli reakcja automatyczna organizmu, która odbywa się poprzez pobudzenie odpowiednich receptorów, za które w przypadku ssania odpowiada rdzeń przedłużony. To tu następuje przejście ośrodków nerwowych, których efekt pracy widzimy w odruchach na twarzy dziecka. Pierwszym z nich jest odruch szukania. Powstaje, gdy bodźcujemy policzek lub kącik ust niemowlaka, a on kieruje głowę w kierunku naszego dotyku. Zalecam rodzicom korzystanie z tego odruchu przed ukończeniem 3 miesiąca przez dziecko. Zapobiega, to przed raptownym wkładaniem smoczka/sutka do buzi. W ten sposób niemowlę otrzymuje sygnał, że “coś” w obrębie jamy ustnej będzie się działo lub kiedy dziecko, nie umie znaleźć linii środka ciała, wygina się, szuka wszędzie, ale nie tam, gdzie czeka na niego jedzenie. Odruch ten pobudza, mobilizuje niemowlaka do przygotowania się na najważniejsze, ale po drodze uruchomi nam kolejny ważny odruch, a mianowicie otwarcie ust. Odruch szukania i otwarcia ust integruje się między 3 a 4 miesiącem. Po tym czasie nie prowokujemy go. Jeśli odruchy przedłużają się, osiągają wzorzec patologiczny, efektem mogą być kłopoty z przyjmowaniem pokarmów przez dziecko. Sugerowana konsultacja z neurologopedą /logopedą lub doradcą laktacyjnym.
Zbliżając sutek lub smoczek do policzka (czyli mamy odruch szukania) ciągnąc nim przez kącik (mobilizujemy odruch otwarcia) do ust, dajemy informacje “PRZYGOTUJ SIĘ…. BĘDZIE NAJLEPSZE!” i następuje odruch ssania, czyli rytmiczne ruchy ssące.
Ale jak to się dzieje?
Mówiąc w wielkim skrócie sutek/smoczek jest już w jamie ustnej, w tym samym czasie dzieje się mnóstwo dodatkowych sekwencji ruchowych w obrębie narządów orofacjalnych. Po pierwsze wargi wysuwają się do przodu i uszczelniają miejsce połączenia, wargi-sutek. Pamiętaj musimy widzieć dolną wargę oraz górną, bo tylko takie ustawienie mobilizuje prawidłową pracę mięśni okrężnych warg. Język powinien delikatnie przesunąć się ku tyłowi w kierunku podniebienia miękkiego, czego efektem mamy zamknięcie drogi oddechowej przez usta, a żuchwa, w tym czasie wykonuje naprzemienne ruchy góra-dół.
Mięśnie warg – luźne, ale szczelnie przylegające do piersi/smoczka, działają, jak przyssawka.
Język – ułożony płasko, czubek języka odgrywa funkcję stabilizacji, środek języka wklęśnięty, a brzegi języka delikatnie podnoszą się, tak aby jak najlepiej objąć sutek/ smoczek.
Żuchwa – napędza pracę mięśni aparatu artykulacyjnego, podczas ssania żuchwa unosi się, a z nią środek języka prowokując, tym samym mechanizm kompresji, a następnie obniża się. Kompresja, to nacisk, wywołujący ruchy języka w kierunku podniebienia twardego.
Ssanie odżywcze (NS) gwarantuje uzyskanie przez dziecko poczucia bezpieczeństwa i komfortu. Dwie najważniejsze funkcje! Dlatego proces ssania musi przebiegać prawidłowo. Jeśli cokolwiek Cię niepokoi: dziwne dźwięki podczas karmienia, szybka ucieczka w sen, bąbelki na wargach, nieumiejętne chwytanie smoczka/sutka, długie karmienia, wycieki mleka podczas ssania, dziwne ruchy języka, buzia otwarta, sugeruję konsultację u neurologopedy/logopedy/doradcy laktacyjnego. Potrzebujemy sekwencji ruchów narządów biorących udział w ssaniu, czego efektem będzie prawidłowy rozwój żuchwy i koordynacja mięśni. Poprzez tą współpracę przygotujemy jamę ustną do dalszych bardziej skomplikowanych etapów żywienia niemowlaka, a czego konsekwencją będzie odnajdywanie w jamie ustnej miejsc artykulacyjnych odpowiedzialnych za rozwój mowy. Wszystko dzieje się po coś! Nie wolno zaniedbywać żadnego z etapów funkcji prymarnych. Bądź uważna/uważny, a jeśli trzeba to działaj!
